Kripto para dünyası her geçen gün yeni projelerle çeşitleniyor. Kimi zaman “bu da nereden çıktı şimdi?” dedirten yeniliklerle karşılaşıyoruz. İşte Hedera da tam olarak böyle projelerden biri: alıştığımız blockchain (blokzincir) yapısını geride bırakarak bambaşka bir mimariyle karşımıza çıkıyor. “Hedera nedir?” sorusu, sadece bir kripto para birimini değil, aynı zamanda farklı bir teknolojik yaklaşımı anlamamıza kapı aralıyor. Yazının devamında, Hedera'nın temelinde yatan Hashgraph algoritmasından, bu sistemin neden blockchainden farklı olduğuna kadar pek çok detayı birlikte inceleyeceğiz.
Hedera’nın Tanımı ve Ortaya Çıkışı
“Hedera nedir?” veya “HBAR coin nedir?” sorusuna yanıt ararken, öncelikle dayandığı teknolojiyi anlamamız gerekir: Hashgraph. Hashgraph teknolojisi nedir diye soracak olursanız; Hashgraph’ın temel amacı, geleneksel blockchainlere kıyasla daha yüksek hız, adil işlemler, düşük maliyet ve güvenlik sunmak. Hedera ise bu teknolojiyi hayata geçiren dağıtık bir defter ağı olarak ortaya çıkıyor.
Klasik blockchain sistemlerinde veriler bloklar halinde zincirlenirken, Hedera farklı bir yapıyı tercih ediyor: Yönlendirilmiş Döngüsel Olmayan Grafik (DAG - Directed Acyclic Graph). Bu yapı, verilerin doğrusal değil, çok daha esnek ve paralel şekilde işlenmesini sağlıyor. Her işlem veya “olay”, diğerleriyle bağlantı kurarak bir grafik oluşturuyor. Fakat bu grafik, isminden de anlaşılacağı üzere döngü içermiyor, yani geçmişe dönük tekrarlar olmuyor. Bu sayede süreç sürekli ileriye akıyor ve verimlilik artıyor. DAG’ler; bir süreci düzenlemenin, temsil etmenin ve zaman içinde nasıl ilerlediğini göstermenin bir yöntemi olarak tanımlanmakta.
Bu mimari, Hedera’nın sadece daha hızlı değil, aynı zamanda daha fazla işlem hacmine sahip olmasını sağlıyor. Geleneksel zincir yapılarında işlemler sırayla ve sınırlı şekilde işlenirken, DAG yapısında çok sayıda işlem aynı anda yürütülebiliyor. Bu da Hedera’nın yüksek performans sunan bir alternatif olmasını mümkün kılıyor. Kısacası DAG vs blockchain karşılaştırmasında Hedera'nın Hashgraph'ı, özellikle hız, ölçeklenebilirlik, enerji verimliliği ve düşük maliyetler açısından blockchainlerin karşılaştığı bazı zorlukları aşmayı hedefler.
Hedera'nın kuruluş vizyonu, sadece teknik anlamda değil, aynı zamanda ekosistemin bütününde sürdürülebilir, güvenli ve ölçeklenebilir bir dağıtık defter oluşturmak üzerine kurulu. Blockchain sistemlerinin hız ve verimlilikte yaşadığı darboğazları aşmak, daha düşük ücretler ve enerji kullanımı sağlamak gibi hedefler bu vizyonun merkezinde yer alıyor.
Bu teknolojik altyapı, Amerikalı bilgisayar bilimcisi Dr. Leemon Baird tarafından geliştirilen Hashgraph algoritmasına dayanıyor. Baird, Mance Harmon ile birlikte Swirlds adlı şirketin de kurucusu. Başlangıçta bu algoritma Swirlds tarafından patentliydi, ancak 2022’de Hedera Yönetişim Konseyi bu hakları satın alarak algoritmayı Apache Lisansı altında açık kaynak hale getirdi. Bu, teknolojinin daha şeffaf ve topluluk odaklı bir yapıya kavuşmasını sağladı.
Hedera ağının yerel kripto para birimi ise HBAR. Peki HBAR ne işe yarar? HBAR token kullanım alanı oldukça geniş. Ağdaki merkeziyetsiz uygulamaları (DApps) çalıştırmak, işlem ücretlerini ödemek, ağın güvenliğini sağlamak için staking yapmak ve yönetişim süreçlerine katılmak gibi çeşitli amaçlarla kullanılıyor. Kısacası HBAR, Hedera ekosisteminin yakıtı gibi görev görüyor.
Kurucular açısından bakıldığında, projenin arkasında Baird ve Harmon’ın yanı sıra teknik lider olarak Paul Madsen de yer alıyor. Bittime gibi kaynaklar, Madsen’i projenin CTO’su ve kurucularından biri olarak tanımlıyor. Genel vizyon ise oldukça net: Hedera, internetin gelecekteki “güven katmanı” olmayı hedefliyor.
Hedera’nın Tarihçesi: Önemli Dönüm Noktaları
Hedera'nın hikayesi, teknolojik bir yeniliğin fikir aşamasından küresel ölçekte kurumsal destekli bir platforma dönüşüm sürecini yansıtıyor. Her şey, Hashgraph algoritmasının icadıyla başladı ve zaman içinde birçok kritik gelişmeyle bu yenilikçi fikir somut bir altyapıya dönüştü.
- 2010’un ortaları: Amerikalı bilgisayar bilimci Dr. Leemon Baird, geleneksel blockchain sistemlerine alternatif sunabilecek Hashgraph algoritmasını geliştirdi.
- 2015: Baird, teknoloji yöneticisi Mance Harmon ile birlikte Swirlds Inc. adlı şirketi kurdu. Hashgraph algoritmasının patentleri de bu şirket bünyesinde koruma altına alındı.
- 2016: Proje, Hashgraph Consortium LLC çatısı altında ilk adımlarını attı. Bu dönem, tohum yatırım sürecinin tamamlandığı evre oldu.
- Ağustos 2018: Hedera Hashgraph ağı, ilk Yönetişim Konseyi üyeleriyle birlikte özel beta sürümünde yayına girdi. Aynı dönemde HBAR token’ın halka arzı gerçekleşti ve bu tarih, Hedera'nın resmi lansmanı olarak kabul edilir.
- Eylül 2019: Hedera’nın ana ağı (mainnet) resmi olarak faaliyete geçti ve ağ herkese açık hale geldi.
- 2020: Teknolojik gelişmeler açısından önemli bir yıldı. Google Cloud, Yönetişim Konseyi’ne katıldı. Aynı zamanda Hedera, akıllı sözleşme, konsensüs, dosya ve token hizmetlerini açık kaynak hale getirdi. Kod tabanı ise "açık inceleme" (open-review) formatında topluluğa sunuldu.
- 2020–2023: Bu dönemde Hedera Yönetişim Konseyi büyümeye devam etti. IBM, LG, Boeing, Deutsche Telekom, FIS Global ve Tata Communications gibi dev kurumlar konseye katıldı. Ayrıca Hedera, Ethereum Sanal Makinesi (EVM) ile uyumlu akıllı sözleşme hizmetlerini kullanıma sundu. 2021’de Yönetişim Konseyi, Hedera ekosisteminin büyümesini desteklemek amacıyla bağımsız bir kuruluş olan HBAR Vakfı'nın kurulmasını onayladı. EFTPOS yönetişim konseyine katıldı. 2022’de Yönetişim Konseyi, Hashgraph Konsensüs Algoritması fikri mülkiyetini Swirlds, Inc.'den satın alma ve algoritmayı açık kaynak yapma kararı aldı. Hedera çekirdek kod tabanı açık kaynak haline getirildi. Hedera'nın kurucu ortak rolleri yeniden düzenlendi ve yönetim ekibi Swirlds Labs'a geçti. Ayrıca HBAR için yerel staking ve delegasyon özelliği ana ağda aşamalı olarak kullanıma sunuldu. Diğer yandan Üçüncü taraf EVM araçları (JSON-RPC, Truffle, Hardhat vb.) için ana ağ desteği başlatıldı. Stablecoin uygulamaları oluşturmak için Stablecoin Studio (açık kaynak SDK) başlatıldı. Akıllı sözleşme doğrulama desteği başlatıldı.
- 2024: Hedera Wallet Snap (MetaMask eklentisi) başlatıldı. Eylül 2024'te Hedera, Hedera Hashgraph'ın tüm kaynak kodunu Linux Vakfı'na devretti. Bu kodlar artık açık kaynaklı ve satıcıdan bağımsız Hiero projesi olarak mevcut. Bu adım, Web3 çözümleri, stablecoin ve kurumsal kullanım alanlarının genişlemesi ve genel ekosistemin büyümesiyle eş zamanlı gerçekleşti. Bu dönemde:
- Walltech, 3 milyar dolarlık lüks ürün tokenizasyon projesine imza attı,
- Standard Bank Group ile sınır ötesi ticaret odaklı iş birliği geliştirildi,
- Safe Health Systems, tıbbi kayıtların yönetimi için Hedera teknolojisini entegre etti,
- Suku.world, tedarik zinciri finansmanı uygulamalarında Hedera’yı kullandı,
- Animoca Brands, oyunlarda hileyle mücadele amacıyla Hedera ile ortaklığa gitti.
Hedera Neden Değerli?
Hedera, dağıtık defter teknolojileri alanında sadece teknik bir alternatif olmanın ötesinde; hız, verimlilik, enerji tüketimi ve kurumsal yönetişim gibi alanlarda sunduğu çözümlerle dikkat çekiyor. Blockchain teknolojisinin bazı temel sınırlamalarına karşı geliştirilmiş olan Hedera Hashgraph, sunduğu avantajlarla hem bireysel hem de kurumsal kullanıcılar için güçlü bir seçenek haline geliyor. İşte Hedera’yı değerli kılan konular…
Yüksek Hız ve Verimlilik: DAG Yapısı ve Hashgraph Algoritması
Klasik blockchain sistemleri, işlemleri sıralı ve bloklar halinde işler. Bu yapı, güvenlik sağlasa da işlem hızında ciddi sınırlamalara neden olabilir. Özellikle ağ yoğunlaştıkça işlemlerin onay süresi uzar ve performans düşer. Hedera ise bu tıkanıklığı aşmak için bambaşka bir mimariye geçiş yapıyor: DAG (Directed Acyclic Graph).
Bu yapının temel farkı, işlemleri tek tek sıralamak yerine aynı anda birden fazla işlemi paralel biçimde işleyebilmesi. DAG yapısıyla çalışan Hashgraph algoritması sayesinde Hedera, saniyede 10.000'in üzerinde işlem kapasitesine (TPS) ulaşabiliyor. Bu rakam, Bitcoin’in 6–8 TPS ve Ethereum’un yaklaşık 12–15 TPS değerleriyle kıyaslandığında oldukça etkileyici. Dahası, işlemlerin kesinleşme süresi de oldukça kısa: yaklaşık 2–5 saniye. Ancak en önemlisi, bu kesinleşme olasılığa değil matematiksel netliğe dayanıyor; bir işlem onaylandığında artık geri dönüşü yok.
Kategori | Blockchain | Hedera Hashgraph |
Programlama Dilleri | Solidity, Vyper, Cadence, Java, JavaScript, Python, C++, C#, Go, Rust | Solidity, Vyper, Java, JavaScript, Go |
Konsensüs Protokolleri | PoW, PoS, Delegated PoS, Proof-of-History, Proof-of-Authority vs. | "Gossip about Gossip" protokolüne dayanan Hashgraph |
İşlem Hızı | Platforma ve konsensüs mekanizmasına bağlı olarak saniyede 7-50.000 işlem | Saniyede 10.000'e kadar işlem |
Akıllı Kontratlar | Değiştirilemez, genellikle yükseltilemez | Değiştirilemez, isteğe bağlı olarak yükseltilebilir |
Erişilebilirlik | Açık, özel, hibrit | İzinli açık sistem, tamamen izinli açık hale gelmeyi planlıyor |
Güvenlik Mekanizmaları | Kriptografik hashleme, bloklar | Asenkron Bizans Hata Toleransı (Asynchronous Byzantine Fault Tolerance) |
Kripto Paralar | 18.000'den fazla, BTC, ETH, XRP, ADA, SOL, DOGE, QTUM, DOT, TRX dahil | HBAR |
Blockchainlerde bloklar teker teker oluşturulup zincire eklenirken, Hedera'da işlemlerin hepsi deftere dahil edilir, hiçbirisi atılmaz. Blockchain’de fork’lanma riskine karşı yavaşlatıcı mekanizmalar (PoW gibi) gerekirken, Hashgraph'ta hiçbir şey atılmadığı için bu tür yavaşlatmalara gerek yok. Bu da Hedera'nın Hedera ağ özellikleri açısından daha verimli ve hızlı olmasını sağlar.
Düşük Maliyetler ve Enerji Verimliliği
Kripto dünyasında en sık eleştirilen konulardan biri enerji tüketimi. Özellikle İş İspatı (PoW) mekanizması kullanan ağlar, devasa enerji harcarken, çevresel sürdürülebilirliği de tehdit edebiliyor. Hedera konsensüs modeli ise bu konuda oldukça iddialı. Hashgraph’ın “gossip about gossip” protokolü ve sanal oylama yöntemi, madencilere veya geleneksel doğrulayıcılara ihtiyaç duymadan güvenli ve hızlı konsensüs sağlar. Bu sayede Hedera karbon nötr kripto hatta karbon negatif bir yapıya sahiptir. Google gibi sürdürülebilirliği teşvik eden şirketlerin ilgisini çekmesinin nedenlerinden biri de bu.
İşlem ücretleri de oldukça düşük: genellikle bir centin altında, ortalama 0.0001 dolar seviyesindedir. Üstelik bu ücretler sabittir ve ağ yoğunluğuna göre dalgalanmaz. Bu öngörülebilirlik, özellikle kurumsal uygulamalar açısından ciddi bir avantaj sunar. Kullanıcılar, işlemlerinin ne kadara mal olacağını önceden bilir.
Kurumsal Düzeyde Yönetişim ve Güvenlik
Hedera, merkeziyetsizlik kavramına kurumsal bir yaklaşım getiriyor. “Herkesin söz sahibi olduğu ama kimsenin tek başına kontrol edemediği” bir sistem kurmayı hedefleyen Hedera Yönetişim Konseyi, 39’a kadar global ölçekte faaliyet gösteren şirketten oluşuyor. Google, IBM, LG, Boeing ve Tata Communications gibi devler bu konseyin üyeleri arasında. Bu yapı sayesinde ağda alınan kararlar; yazılım güncellemelerinden ücret yapılarına, hazine yönetiminden yönetişim kurallarına kadar birçok konuda birlikte alınıyor. Konsey üyeleri kar amacı gütmeden belirli sürelerle görev yapıyor ve sistemin istikrarını sağlamak için eşit söz hakkına sahip oluyor. Bu model, bireysel çıkarlar veya topluluk içi çatışmalar nedeniyle yaşanabilecek kaosları en aza indirmeyi hedefliyor. Bu yapısıyla Hedera, kurumsal blockchain altyapısı arayan büyük işletmeler ve hükümetler için cazip bir platform oluyor.
Güvenlik açısından da Hedera güçlü bir konumda. Hashgraph algoritması, Asenkron Bizans Hata Toleransı (aBFT) adı verilen yüksek güvenlik düzeyine sahip. aBFT, dağıtık sistemlerde matematiksel olarak ulaşılabilecek en güvenli protokollerden biri olarak kabul ediliyor. Bu yapı sayesinde çatallanma riski ortadan kalkıyor ve ağ istikrarlı bir şekilde işlemeye devam ediyor. Ayrıca Hedera, merkezi veri tabanlarında bulunan ACID garantilerini de sunarak, güvenliği ve veri bütünlüğünü üst seviyeye taşıyor.
Geniş Kullanım Alanları ve Hizmetler
Hedera yalnızca bir kripto ağı değil; geliştiriciler için kapsamlı bir altyapı sunan bir platform.
- Hedera Consensus Service (HCS): Uygulamaların Hashgraph’ın hız ve adil sıralama avantajlarından doğrudan faydalanmasını sağlar. Özellikle bankacılık, sağlık ve tedarik zinciri gibi sektörlerde güvenilir veri kaydı için idealdir.
- Hedera Token Service (HTS): Hem değiştirilebilir token’lar hem de NFT’ler oluşturmak ve yönetmek için kurumsal düzeyde araçlar sunar. KYC, hesap dondurma ve arz kontrolü gibi yetenekleriyle büyük projelere hitap eder.
- Hedera Smart-Contract Service (HSCS): Ethereum’un Solidity diliyle yazılmış akıllı sözleşmeleri destekler ve EVM uyumludur. Bu sayede DeFi, oyun, kimlik yönetimi gibi alanlarda hızlı ve düşük maliyetli uygulamalar geliştirilebilir.
Bu hizmetler ve Hedera'nın temelde yatan teknolojik avantajları, platformu NFT, DeFi (merkeziyetsiz finans), merkeziyetsiz kimlik (DID), veri doğrulama ve denetim kayıtları, ödemeler ve tedarik zinciri yönetimi gibi çeşitli alanlarda geniş kullanım alanı bulmasını sağlar. Platform, hem kurumsal düzeyde uygulamalar hem de bireysel kullanıcılar için de uygun.
HBAR Token'ın Rolü
HBAR token kullanım alanı sadece işlem ücretlerini ödemekle sınırlı değil. Güvenlikten yönetişime kadar birçok kritik işlevi yerine getiren çok yönlü bir token. Kullanıcılar HBAR staking ile ağı güvence altına alabilir ve bu süreçte ödüller kazanabilir. Bu sistem, Proof-of-Stake (PoS) benzeri bir güvenlik modeli oluşturur. Ayrıca token sahipleri, gelecekte yönetişim süreçlerine daha doğrudan katılma şansına da sahip olacaklar.
HBAR arzı toplam 50 milyar token ile sınırlı. Bu sınır, uzun vadeli değer korunmasını hedeflerken, token ekonomisini istikrarlı tutmayı da amaçlıyor. Dolaşımdaki arz kademeli ve planlı bir şekilde artıyor. Bu planlama, herhangi bir bireyin ya da kuruluşun çok büyük miktarda HBAR biriktirerek ağı etkilemesini engellerken, fiyatın doğal piyasa koşullarıyla belirlenmesine de olanak tanıyor. HBAR’ın işlevlerini şu şekilde özetleyebiliriz: Hedera ağındaki düşük işlem ücretleri için ödeme sağlar, staking ile ağ güvenliği sunar, merkeziyetsiz uygulama (dApp) ekosistemindeki KCS, HTS ve HCSC için işlem ücretlerinde ödeme aracıdır, yönetişim katılımı için önemlidir, arzının belirli sürelerde açılması ve tamamen açık ve izinsiz bir ağa doğru dönüşme çabası tokenın değerinin altını çizer.
HBAR fiyatı da ağın değerinde önemli bir rol oynuyor. HBAR, Mayıs 2025 itibarıyla 0.18 dolar seviyelerinde işlem görüyor. Tüm zamanların en yüksek seviyesini, 2021’in Eylül ayında kaydetmişti. Rekor seviyesi, 0.57 dolar civarında görüldü.
Hedera’nın Kurucusu Kim?
Hedera Hashgraph’ın arkasında, sadece teknik bilgiyle değil, vizyoner bir yaklaşımla hareket eden güçlü bir ekip yer alıyor. Hedera kurucusu kim sorusunun cevabı, iki temel ismi ve bir de CTO'yu kapsıyor.
İlk olarak öne çıkan isim, Hashgraph algoritmasının mucidi Dr. A.S. Leemon Baird. Carnegie Mellon Üniversitesi’nde bilgisayar bilimi alanında doktora yapmış olan Baird, yapay zeka, siber güvenlik ve dağıtık sistemler konularında 20 yılı aşkın süredir çalışmalar yürütüyor. ABD Hava Kuvvetleri Akademisi’nde bilgisayar bilimi profesörü olarak görev almış; aynı zamanda birçok teknoloji şirketinde kıdemli bilim insanı olarak çalışmış biri. Onun geliştirdiği Hashgraph algoritması, blockchain teknolojisinin karşılaştığı hız, maliyet ve güvenlik gibi sorunlara karşı çok daha verimli bir çözüm sunuyor.
Baird’in yanında, Hedera’nın bir diğer kurucu ortağı Mance Harmon yer alıyor. Harmon, teknoloji sektöründe ürün güvenliği, siber tehdit simülasyonu ve kamu hizmetlerinde stratejik görevler üstlenmiş bir lider. Swirlds şirketini Baird ile birlikte kuran Harmon, uzun süre Hedera’nın CEO’luk görevini de üstlendi. Kendisi, Hedera’nın yalnızca kısa vadeli bir teknoloji projesi değil, uzun vadede dijital dünyanın güven temellerinden biri olacağına inanan bir vizyona sahip.
Ekibe sonradan teknik katkı sağlayan isimlerden biri de Paul Madsen. Yazılım mühendisliği ve siber güvenlik alanlarında uzman olan Madsen, Hedera’nın CTO’su olarak projeye katıldı. Onun katkıları, Hedera’nın teknik yapısının sağlam, ölçeklenebilir ve geliştirici dostu olmasında önemli rol oynuyor.
Bu üç isim, teknolojik altyapıyı kurmakla kalmadı; aynı zamanda projenin merkeziyetsizlik anlayışını kurumsal bir temele oturtacak yönetişim modelini de şekillendirdi. Ancak Hedera’nın geleceği yalnızca bu kurucuların ellerinde değil. Projenin rotasını, farklı sektörlerden gelen global şirketlerin oluşturduğu Hedera Yönetişim Konseyi belirliyor. Bu yapı, merkeziyetsizliğin daha sürdürülebilir ve istikrarlı bir biçimde uygulanabilmesini hedefliyor.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Aşağıda, Hedera konusunda aklınıza takılan sıkça sorulan soruları ve cevaplarını bulabilirsiniz:
- HBAR nedir, nasıl çalışır?: HBAR, Hedera ağının yerel kripto para birimidir. İşlem ücretlerini ödemek, merkeziyetsiz uygulamaları çalıştırmak, staking yapmak ve yönetişim süreçlerine katılmak gibi işlevleri vardır. Ağ üzerindeki her işlem HBAR ile gerçekleştirilir.
- Hedera Hashgraph ile blokzincir farkı nedir?: Hedera, blockchain yerine DAG (Directed Acyclic Graph) yapısını ve Hashgraph adlı konsensüs algoritmasını kullanır. Bu sayede işlemler paralel şekilde, çok daha hızlı ve enerji verimli biçimde gerçekleştirilir. Ayrıca çatallanma (fork) riski yoktur.
- HBAR stake edilebilir mi?: Evet, HBAR token’ları ağda stake edilebilir. Kullanıcılar, token’larını belirli düğümlere atayarak ağ güvenliğine katkı sağlar ve karşılığında ödül kazanabilirler.
- Hedera’nın enerji tüketimi düşük mü?: Evet, oldukça düşüktür. Hashgraph algoritması, madencilik veya ağır işlem gücü gerektirmediği için enerji verimli çalışır. Hedera, karbon nötr bir ağdır.
- HBAR token arzı nedir?: Toplam HBAR arzı 50 milyar token ile sınırlıdır. Bu arz zamanla kademeli olarak dolaşıma girer. Planlı dağıtım modeli sayesinde arz-talep dengesi korunur ve fiyat istikrarı desteklenir.
- Hedera ağı güvenilir mi?: Evet. Hedera, Asenkron Bizans Hata Toleransı (aBFT) gibi yüksek düzeyde güvenlik sağlayan bir algoritma kullanır. Ayrıca yönetişim modeli, global ölçekte tanınan şirketler tarafından denetlenir ve merkeziyetsizliği kurumsal düzeyde sağlar.
Hedera ve Hashgraph teknolojisiyle çalışan projeleri keşfetmek için JR Kripto Rehber serimizi takip etmeyi unutmayın!
