Blockchain dünyası, hızla evrilen ve her geçen gün yeni projelerin ortaya çıktığı bir alan haline geldi. Ancak, bu hızla büyüyen sektörde birçok ağ, ölçeklenebilirlik ve işlem kapasitesi gibi temel zorluklarla karşı karşıya kalıyor. İşte bu noktada Zilliqa devreye giriyor. Zilliqa, sharding teknolojisi ile blockchainlerin en büyük sorunlarından biri olan işlem hızını ve ölçeklenebilirliği etkili bir şekilde çözmeyi vaat ediyor. Hem yüksek işlem kapasitesi hem de düşük maliyetli işlemler sunarak, merkeziyetsiz finans (DeFi), oyun, NFT ve Web3 alanlarında devrim yaratmayı hedefliyor. Peki, Zilliqa nasıl çalışır ve onu diğer blockchainlerden projelerinden ayıran özellikler nelerdir? Gelin, bu detaylı rehberde Zilliqa’yı inceleyelim!
Zilliqa’nın Tanımı ve Ortaya Çıkışı
Zilliqa’yı anlamak için önce tanımına ve ortaya çıkış sürecine bakmak gerekiyor. Zilliqa nedir? Zilliqa, sharding (parçalama) teknolojisini kullanarak ölçeklenebilirliği ve işlem verimliliğini artırmak üzere tasarlanmış, yenilikçi bir blockchain platformu. Bu yaklaşımı sayesinde Zilliqa ağı, shard adı verilen küçük parçalara bölünüyor, böylece işlemleri paralel biçimde (paralel işlem blockchain projesi olarak) gerçekleştirebiliyor. Bu şekilde Zilliqa, özellikle Ethereum gibi önceki nesil ağların ölçeklenebilirlik sınırlamalarına bir çözüm sunuyor. Platformun yerel kripto para birimi ZIL coin (ZIL token) olarak adlandırılıyor. ZIL coin özellikleri de ağ içi işlemlerde, akıllı kontrat işlemlerinde ve uygulamalarda kullanılması olarak gösteriliyor. Özetle, ZIL coin nedir sorusunun cevabını şöyle verebiliriz: Zilliqa blockchain’inin kendi kripto parası ve ağdaki tüm ekonomik işlemlerin merkezinde.
Zilliqa projesinin ortaya çıkışı ise akademik bir temele dayanıyor. Singapur Ulusal Üniversitesi (NUS) bünyesinde yapılan araştırmalar sonucunda, 2017 yılında Zilliqa’nın konsepti geliştirilmeye başlandı. Bu araştırma ekibi, Bitcoin ve Ethereum gibi büyük blockchain’lerin karşılaştığı ölçeklenebilirlik sorununu çözmeyi hedefliyordu. 2017 yılında proje, geliştirme sürecinin ardından kısa sürede resmi olarak duyuruldu. Duyurunun ardından teknik raporu, yani whitepaper’ı yayımlandı. Devamında, çeşitli test ağı (testnet) sürümleriyle sistem olgunluğa ulaştı. Nihayet, 31 Ocak 2019 tarihinde Zilliqa ana ağı (mainnet) resmi olarak hayata geçirildi. Mainnet lansmanı, sharding tekniğinin teoriden pratiğe geçirilmesinde adeta bir dönüm noktası oldu. Üstelik Ethereum üzerinde ERC-20 token olarak kullanıma başlayan ZIL’ler, kendi blockchainleri üzerinden yerel tokenlara dönüştürüldü – token swap gerçekleştirildi. Bu sayede ağ, tamamen bağımsız hale geldi.
Peki, Zilliqa ağı nasıl çalışır? Bu sorunun cevabı, platformun mimarisinde yatıyor. Zilliqa, ağını birden fazla shard’a bölerek her birinin işlemleri diğerlerinden bağımsız, paralel bir şekilde yürütmesini sağlar. Peki, sharding nedir tam olarak? Kısaca anlatmak gerekirse, bir blockchain ağının iş yükünü paylaşmak için daha küçük parçalara ayrılması anlamına geliyor. Zilliqa, bu sayede, ağa katılan düğüm (node) sayısı arttıkça işlem kapasitesini doğrusal bir şekilde ölçekleyebiliyor. Güvenlik ve doğruluk için ise Zilliqa, hibrit bir konsensüs mekanizması kullanıyor. Bitcoin’de de kullanılan madencilik esaslı Proof of Work (PoW) algoritması sınırlı bir şekilde, yalnızca düğümlerin kimlik ve shard atamasını yapmak için kullanılıyor. Sonrasında ise Bizans Hata Toleransı (pBFT) protokolü ile her bir shard içinde işlemlerin onayı gerçekleştiriliyor.
Bu hibrit tasarım, enerji verimliliğini artırıyor. Zira Bitcoin ve diğer PoW coin’lerinde yapılan madencilik süreci, enerji tüketimi ile olumsuz eleştiriler alıyor. Ancak Zilliqa, enerji tasarrufu yaparak sadece PoW mekanizmasını kullanmıyor. Ayrıca bu hibrit tasarımı, ağı saldırılara karşı güvence altına alıyor. Tüm bunlara ek olarak, “finality”i, yani işlemlerin tek blok içinde kesinleşmesi özelliğini mümkün kılıyor.
Zilliqa aynı zamanda akıllı kontrat desteğine sahip ve kontrat güvenliğini sağlamak adına Scilla adında kendi geliştirdiği özel bir programlama dilini kullanıyor. Scilla, akıllı sözleşme açıklarını en aza indiren güvenli (safe-by-design) bir dil olarak platformun teknik altyapısının önemli bir parçası.
Zilliqa’nın Tarihçesi: Önemli Dönüm Noktaları
Zilliqa, göreceli olarak eski bir token, dolayısıyla gelişim sürecinde birçok önemli dönüm noktası yaşadı. Bu süreç, hem teknik hem de ekosistem açısından kritik değişikliklerle dolu. Bu nedenle, Zilliqa’nın tarihini anlamak, projenin gelişimini ve hedeflerine nasıl ulaştığını görmek adına oldukça önemli. Gelin, Zilliqa’nın tüm tarihindeki önemli anları ve kilometre taşlarını inceleyelim ve bu yolculuğun nasıl şekillendiğini daha yakından keşfedelim…
2017-2019: Projenin geliştirme aşamaları
Zilliqa projesi, 2017’nin Haziran ayında duyuruldu ve geliştirme ekibi resmen çalışmalara başladı. 2018 yılı boyunca çeşitli testnet sürümleri yayınlanarak platformun performansı ve güvenliği sınandı. Ardından, 31 Ocak 2019 tarihinde Zilliqa ana ağı başarıyla başlatıldı. Bu lansman ile Zilliqa, sharding kullanan halka açık ilk blockchain olarak kendi mainnetine kavuşmuş oldu. Ethereum blockchaininde geçici olarak ERC-20 formatında dağıtılmış olan ZIL tokenlar, bu tarihten sonra Zilliqa ağının yerel coini olarak kullanıcıların kendi cüzdanlarında ve ağ üzerinde kullanılmaya başladı.
2020: Ağa, birçok yeni özellik geldi
Zilliqa ağı 2020 yılında önemli adımlar attı ve ekosistem hızla büyüdü. 2020’nin Ekim ayında Zilliqa, zincir üstü (on-chain) ve non-custodial staking özelliğini mainnet üzerinde kullanıma açtı. 14 Ekim 2020 itibarıyla kullanıcılar ilk kez ZIL token’larını kilitleyerek staking yapabildiler ve sadece birkaç saat içinde 1 milyar adedin üzerinde ZIL stake edildi. Yine Ekim ayında, Zilliqa üzerindeki ilk merkeziyetsiz borsa (DEX) olan ZilSwap platformu 5 Ekim 2020’de faaliyete geçti. Bu DEX, Zilliqa’nın merkeziyetsiz finans (DeFi) alanına girişini simgeleyen önemli bir adım olarak akıllarda kaldı.
Staking mekanizmasının devreye girmesiyle uzun vadeli destekçilere ödül olarak verilecek bir yönetişim tokenı olan gZIL (governance/yönetişim ZIL) tanıtıldı. Her 1000 ZIL’lik staking ödülü kazandırdığında 1 gZIL üretilmesi kuralı konarak, katılımcıların ağ yönetimine dahil olması teşvik edildi. Ekim 2020 sonunda dolaşımdaki ZIL’lerin %25’inden fazlası başarılı bir şekilde stake edilmişti. Yani 2020 dönemi, Zilliqa’nın ağ güvenliği ve topluluk katılımı açısından olgunlaştığı ve aynı zamanda DeFi ekosistemine ilk adımlarını attığı zamanı işaret ediyor diyebiliriz.
2021: NFT adımı atıldı
Zilliqa ekosistemi, 2021 yılında merkeziyetsiz finansın ötesine geçti. O yıllarda popülerleşen non-fungible token (NFT) ve dijital içerik alanlarında da gelişme gösterdi. Eylül 2021’de Zilliqa, ZilSwap platformu üzerinde bir NFT pazaryeri açmak için kolları sıvadı. Switcheo Labs ortaklığıyla hayata geçirilen bu NFT platformunun duyurusu ile birlikte “The Bear Market” adlı 10.000 adetlik özel bir NFT koleksiyonu Zilliqa topluluğuna sunuldu.
Bu koleksiyon, piyasaya çıktığı ilk 24 saat içerisinde 1 milyon dolar üzerinde satış başarısı elde ederek Zilliqa üzerindeki NFT ekosisteminin aslında büyük bir potansiyeli olduğunu gösterdi. NFT pazaryerinin devreye girmesi, Zilliqa ağını yalnızca DeFi değil aynı zamanda sanat ve dijital koleksiyonlar açısından da önemli bir oyuncu haline getirmeye başladı.
2022: Metaverse alanına giriş
2022 yılının başlarında Zilliqa, metaverse alanına iddialı bir giriş yaptı. Ocak 2022’de duyurulan Metapolis, Zilliqa tarafından geliştirilen ve “metaverse-as-a-service” olarak tanımlanan kapsamlı bir XR (Extended Reality) metaverse platformu olarak gündeme geldi. Metapolis, Zilliqa’nın ölçeklenebilir ve güvenli blockchain altyapısı üzerine kurularak markalar, içerik üreticileri ve kullanıcılar için özelleştirilebilir sanal “şehirler” ve dijital deneyimler sunmayı hedefledi.
Bu adım, Zilliqa’yı Web3 dünyasında oyun ve eğlence odaklı bir platform olarak da konumlandırdı. Nitekim Eylül 2022’de Zilliqa, blockchain tabanlı oyun sektörüne yönelik kendi Web3 oyun konsolu projesini duyurdu. Bu özel oyun konsolu, entegre kripto cüzdanı ve madencilik yazılımı ile oyuncuların oyun oynarken ZIL token madenciliği yapıp kazanç elde etmelerini sağlamayı amaçlayan yenilikçi bir cihaz.
2023: Zilliqa 2.0 planı duyuruldu
Zilliqa ağı, 2023 yılında önemli güncellemeler ve kurumsal iş birlikleri ile gündeme geldi. Eylül 2023’te Zilliqa ekibi, Zilliqa 2.0 adını verdikleri büyük bir protokol yükseltme planını açıkladı. Bu güncelleme kapsamında ağın performansını ve işlevselliğini artırmak için konsensüs algoritmasının hızlandırılması, sharding kapasitesinin geliştirilmesi ve Ethereum Virtual Machine (EVM) uyumluluğunun getirilmesi hedeflendi. Zilliqa 2.0’ın, mevcut ekosistemin yeni sürüme sorunsuz geçebilmesi için geriye dönük uyumluluğu koruyacak şekilde tasarlandığı belirtilmekte. Ayrıca EVM tabanlı akıllı kontratların Zilliqa üzerinde çalışabilmesine imkân tanıyor.
Aynı yıl, Zilliqa önemli stratejik ortaklıklara imza attı. Özellikle Google Cloud ile yapılan iş birliği dikkat çekti. Eylül 2023’te duyurulan ortaklık ile Zilliqa, Google’ın bulut altyapısını kullanarak ağın ölçeklenebilirliğini ve dayanıklılığını artırmak üzere anlaşmaya vardı. Bu sayede Zilliqa, kurumsal seviyede blockchain çözümleri sunan projeler arasına katıldı ve farklı sektörlere entegre olabileceğini kanıtladı.
Ayrıca 2023’te Zilliqa, şirket yapısını Zilliqa Group adı altında yeniledi. Zilliqa Research’ten evrilen bu yapı ile farklı alt kuruluşlar aracılığıyla Web3 ve blockchain uygulamalarını geliştirmeye odaklı bir ekosistem şirketi haline gelme amacını açıkladı.
Zilliqa Neden Değerli?
Zilliqa'nın değeri, teknik altyapısı dışında, uygulama alanları ve sağladığı fırsatlarla da ortaya çıkıyor. Genel olarak güvenli akıllı kontratlar, DeFi, NFT ekosistemi ve Web3 altyapısı ile pek çok sektörde kullanım alanı bulunuyor. Gelin, Zilliqa'nın neden bu kadar değerli olduğunu daha ayrıntılı bir şekilde inceleyelim...
Ölçeklenebilirlik ve yüksek performans
Zilliqa’nın en büyük avantajlarından biri, yüksek ölçeklenebilirlik ve işlem kapasitesi (TPS) sunabilmesi. Sharding mimarisi sayesinde teorik olarak ağa katılan her ek düğüm ile ağın işlem gücü artıyor. Nitekim, test ortamında 6 shard (yaklaşık 3600 düğüm) ile yapılan denemelerde saniyede yaklaşık 2828 işlem (TPS) gerçekleştirilmesiyle ağın ölçek yeteneği ortada.
Bu değeri Bitcoin’in 7 TPS ve Ethereum’un 15 TPS’lik kapasitesiyle karşılaştırırsak, Zilliqa’nın gücü ortaya çıkıyor. Dolayısıyla Zilliqa, artan işlem taleplerini ağ tıkanıklığı yaşamadan karşılayabilecek şekilde tasarlandı. Ağ büyüdükçe Zilliqa TPS kapasitesi de doğrusal biçimde artmaya devam edebilir. Dolayısıyla büyük ölçekli merkeziyetsiz uygulamalar Zilliqa üzerinde verimli bir şekilde çalışabilir.
Ayrıca Zilliqa’nın finality özelliği sayesinde işlemler tek bir blok içinde kesinleşiyor. Yani Bitcoin veya Ethereum’da olduğu gibi, birden çok blok onayı beklemek gerekmiyor. Yüksek verimliliğin bir yan sonucu olarak işlem ücretleri de son derece düşük: Ağ üzerinde ücretler düşük kaldığı için mikro ödemeler bile ekonomik olarak gerçekleştirilebilir durumda. Bu kombinasyon, Zilliqa’yı hem kullanıcılar hem de geliştiriciler için cazip kılan temel performans özelliklerini sağlıyor.
Güvenlik ve akıllı kontratlar
Zilliqa, ölçeklenebilirliği artırırken güvenlikten ödün vermemek adına özel bir akıllı kontrat dili oluşturdu. Scilla dili, Zilliqa tarafından geliştirilmiş ve güvenli kod yazımını teşvik edecek şekilde tasarlanmış. Bu dil, diğer platformlardaki kontrat dillerinde sıkça görülen yeniden giriş (reentrancy) gibi problemleri en aza indirecek bir yapıda. Scilla, fonksiyonel programlama paradigmasını kullanıyor ve formel bir doğrulanabilirlik imkânı sunuyor. Bu sayede, akıllı kontratların davranışı daha öngörülebilir ve denetlenebilir hale geliyor. Zilliqa üzerinde geliştirilen dApp’ler, DeFi protokolleri veya NFT akıllı kontratları Scilla sayesinde daha güvenli bir ortamda çalışıyor.
Güvenlik odaklı bu tasarım, milyarlarca dolarlık varlığı yöneten akıllı kontratlar için, kritik bir şekilde önemli. Zilliqa’nın safe-by-design kontrat yaklaşımı, bu açıdan değer taşıyor. Zira bu kontratın platformun itibarını güçlendirdiği ve kullanıcı fonlarını koruyan önemli bir değer olduğu düşünülmekte.
Ekosistem ve kullanım alanlarının genişliği
Zilliqa, geniş kapsamlı bir Web3 altyapı ağı olarak finans, oyun, dijital sanat gibi birçok alanda projelere ev sahipliği yapıyor. Özellikle DeFi tarafında, Zilliqa üzerinde geliştirilen protokoller dikkat çekiyor. Örnek verirsek, ZilSwap DEX sayesinde kullanıcılar Zilliqa ağındaki tokenları arasında otomatik piyasa yapıcı (AMM) modeliyle al-sat işlemleri gerçekleştirebiliyor ve likidite havuzlarına katkı sağlayabiliyor. NFT ekosisteminde de Zilliqa aktif rol oynuyor: Zilliqa NFT pazaryeri platformları, sanatçıların ve koleksiyoncuların NFT basmasını, alıp satmasını olanaklı kılıyor. Yüksek işlem hızı ve düşük maliyet, bu tür NFT ve oyun uygulamalarının Zilliqa üzerinde sorunsuz çalışmasını sağlıyor.
ZIL token kullanım alanı da bu bağlamda oldukça çeşitli: Ağ üzerindeki işlem ücretlerinin ödenmesi, merkeziyetsiz uygulamalarda değer aktarımı, NFT pazaryeri işlemleri, likidite sağlama ve benzeri işlemlerde ZIL, aktif olarak kullanılıyor. Örneğin ZIL ile NFT satın almak, DEX üzerinde likidite sağlamak veya merkeziyetsiz uygulamalarda hizmet bedeli ödemek mümkün.
Zilliqa, gerçek dünya ile de entegrasyonlar kuruyor. 2020’de ZIL, seyahat rezervasyon platformu Travala’nın ödeme seçenekleri arasına eklendi ve kullanıcılar 3 milyonun üzerinde otel ve uçuşu ZIL ile rezerve edebilir hale geldi.
Staking ve topluluk katılımı
Zilliqa staking, ZIL token sahiplerine hem ağ güvenliğine katkıda bulunma hem de pasif gelir elde etme olanağı sağlayan bir mekanizma. Kullanıcılar, ellerindeki ZIL coin’lerini Zilliqa’nın doğrulayıcı düğümlerine (Staked Seed Node) kilitleyerek ağın konsensüs sürecine dahil olabiliyor. Bu sayede ağı güvence altına almaya yardımcı olurken, karşılığında düzenli aralıklarla ZIL ödülleri kazanıyorlar. Staking getirileri, katılım oranına göre değişmekle birlikte yaklaşık yıllık yüzde 6 seviyesinde bir kazanç sağlayacak şekilde tasarlandı.
Daha önce de bahsettiğimiz üzere Zilliqa, staking sistemini Ekim 2020’de devreye alırken ağ yönetimine katılımı teşvik etmek amacıyla gZIL adlı bir yönetişim token’ını da tanıttı. gZIL, yalnızca ilk bir yıl boyunca stake ödülleriyle birlikte dağıtılan ve uzun vadeli token sahiplerine sunulan bir token. gZIL sahipleri, Zilliqa protokolü ile ilgili önerilerde bulunma ve oylamalara katılma hakkına sahip olarak ağın geleceğinde söz sahibi olurlar.
Zilliqa’nın Kurucusu Kim?
Zilliqa kurucusu kim? Zilliqa, tek bir kişi tarafından değil bir ekip tarafından kurulmuş bir proje. 2017 yılında bir araya gelen bu kurucu ekip, blockchain teknolojisini ölçeklenebilir hale getirme vizyonunu paylaşıyordu. Zilliqa projesinin kurucu ortakları arasında kriptografi araştırmacısı Amrit Kumar, bilgisayar bilimci Dr. Prateek Saxena, yazılım mühendisi Dr. Xinshu Dong, finans sektörü uzmanı Juzar Motiwalla ve girişimci Max Kantelia bulunmakta.
Bu isimler, akademi ve endüstri deneyimlerini birleştirerek Zilliqa’nın temellerini attı. Örneğin Dr. Prateek Saxena, NUS’ta blockchain üzerine akademik çalışmalarıyla tanınırken; Amrit Kumar güvenlik ve kriptografi alanındaki uzmanlığını projeye taşıdı. İlk CEO olarak Xinshu Dong görev yaptı ve platformun teknik gelişimine liderlik etti.
Bunların arasında özellikle Amrit Kumar, en bilinen kurucu üye. Peki Amrit Kumar kimdir? Amrit Kumar, Zilliqa projesinin önde gelen kurucu ortaklarından biri ve platformun uzun süre başkanı ve baş bilim sorumlusu olarak görev yaptı. Kriptografi alanında doktora derecesine sahip olan Kumar, Zilliqa’yı kurmadan önce Singapur Ulusal Üniversitesi’nde (NUS) araştırmacı olarak çalıştı ve blockchain özelinde sharding nedir sorusuna dair akademik çözümler üzerinde uzmanlaştı.
NUS’ta danışmanı Dr. Prateek Saxena ile birlikte, teorik sharding konseptinin ticari bir blockchain ağına dönüşmesi sürecinde kritik rol oynadı. Amrit Kumar, Zilliqa’nın kuruluşundan ekosistemin büyümesine dek pek çok aşamada projeyi yönlendirdi. 2021 yılı sonunda Zilliqa’daki aktif görevlerinden ayrıldıktan sonra da blockchain dünyasında farklı girişimlerle çalışmalarına devam etmekte.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Aşağıda, Zilliqa hakkında sıkça sorulan bazı sorular ve cevaplarını bulabilirsiniz:
- Zilliqa nedir ve nasıl çalışır?: Zilliqa, sharding teknolojisini kullanan ve bu sayede yüksek ölçeklenebilirlik sunabilen bir blockchain platformudur. Sharding, ağı küçük parçalara bölerek her bir shard'ın bağımsız olarak işlem yapmasını sağlar, böylece ağın işlem kapasitesi ve hızı artar. Zilliqa, paralel işlem yapabilen mimarisiyle saniyede binlerce işlemi destekleyebilir.
- ZIL coin ne işe yarar?: ZIL, Zilliqa ağının yerel token'ıdır ve ağ üzerindeki işlemleri ödeme yapmak, staking ve yönetişim gibi farklı işlevlerde kullanılır. Ayrıca ZIL token ne işe yarar sorusuna şöyle de cevap verilebilir: DeFi uygulamaları ve NFT pazaryerleri gibi merkeziyetsiz platformlarda işlem yapmak için de kullanılır.
- Sharding teknolojisi Zilliqa’da nasıl uygulanıyor?: Zilliqa, sharding teknolojisini kullanarak ağa katılan her ek düğümle işlem kapasitesini artırır. Sharding, ağdaki işlemleri küçük parçalara (shard'lara) böler ve her shard kendi başına işlemleri paralel olarak gerçekleştirir. Bu yöntem, Zilliqa'nın çok daha yüksek işlem hızı ve ölçeklenebilirlik sunmasına olanak tanır.
- Zilliqa staking nasıl yapılır?: Zilliqa staking, ZIL token sahiplerinin token’larını ağ doğrulayıcılarına kilitleyerek ağ güvenliğine katkıda bulunmaları ve buna karşılık ödül kazanmalarını sağlar. Kullanıcılar ZIL token'larını Zilliqa doğrulayıcı düğümlerine (Staked Seed Node) yatırarak yıllık %6 civarında staking getirisi elde edebilirler. Staking, ağın konsensüs mekanizmasına katılım sağlamaya ve Zilliqa'nın güvenliğini artırmaya yardımcı olur.
- Scilla dili nedir, neden farklı?: Scilla, Zilliqa tarafından geliştirilen, güvenli akıllı kontratlar yazmak için kullanılan bir programlama dilidir. Diğer akıllı kontrat dillerinden farklı olarak, Scilla fonksiyonel programlama paradigmasını kullanır ve formel doğrulama (formal verification) imkanı sunar. Bu özellik, kontratların davranışlarını daha güvenilir ve hatasız hale getirir, böylece olası güvenlik açıkları (örneğin, yeniden giriş saldırıları) en aza indirilir.
Yüksek işlem gücüne sahip Layer-1 projeleri arasında öne çıkan Zilliqa’yı ve ZIL token kullanımını öğrenmek için JR Kripto Rehber serimizi takip edin
