En büyük ikinci kripto para ve en büyük altcoin olan Ether’in arkasındaki Ethereum, merkeziyetsiz uygulamalar (dApp'ler) ve akıllı sözleşmeler için harika bir platform olsa da, popülerliğinin artmasıyla birlikte ciddi ölçeklenebilirlik sorunları yaşamaya başladı. Ağdaki yoğunluk, işlem hızlarının düşmesine ve özellikle işlem ücretlerinin (gas ücretleri olarak bilinir) fahiş seviyelere yükselmesine neden oldu. İşte tam bu noktada, Ethereum için bir Layer-2 (Katman-2) çözümü diyebileceğimiz Arbitrum devreye giriyor. Bugün, Ethereum ekosisteminin karşılaştığı önemli bir soruna yenilikçi bir çözüm sunan Arbitrum'u yakından tanıyacağız. İşte detaylar…
Arbitrum’un Tanımı ve Ortaya Çıkışı
Arbitrum, Ethereum'u iyileştirmek için tasarlanmış bir teknoloji paketidir. Esasen, Ethereum blockchain'i için bir katman 2 ölçeklendirme çözümüdür. Layer 2 çözümleri, ana blockchain (Layer 1, bu durumda Ethereum) üzerindeki yükü azaltmak için tasarlanmış ikincil katmanlardır. Bu çözümler, işlemlerin büyük bir kısmını Layer 1'in dışında gerçekleştirir ve ardından bu işlemlerin özetini veya sonucunu ana zincire geri gönderir. Bu yaklaşım, hem işlem hızını artırır hem de maliyetleri düşürür.
Arbitrum, bu Layer 2 alanında öne çıkan projelerden biri olarak, rollup teknolojisi kullanarak işlem hızını artırır. Kullandığı spesifik rollup türü "Optimistic Rollup" olarak adlandırılır. Optimistic Rollup'lar, zincir dışı (off-chain) yürütülen tüm işlemlerin başlangıçta geçerli olduğunu varsayar. İşlemler toplu halde (batch) ana Ethereum zincirine gönderilir. Eğer bir işlemde kural ihlali veya hata olduğu iddia edilirse, bu durum Layer 1'de bir "sahtekarlık ispatı" (fraud proof) mekanizmasıyla kanıtlanabilir. Sistem, en az bir dürüst doğrulayıcı olduğu sürece güvenlidir ve hatalı veya hileli işlemler cezalandırılır. Bu "doğrucu" yaklaşımı ve itiraz süreci, Arbitrum'un Ethereum'un güvenliğinden faydalanmasını sağlayan ana özelliği.
Arbitrum zincirlerini, Ethereum'daki gibi Web3 uygulamalarını kullanmak ve akıllı sözleşmeleri dağıtmak gibi aynı şeyler için kullanabilirsiniz. Fark, işlemlerinizin daha ucuz ve hızlı olması. Ana ürünleri olan Arbitrum Rollup, Ethereum ile aynı güvenliği sunan bir Optimistic Rollup protokolü. Arbitrum, Ethereum sanal makinesi (EVM/Ethereum akıllı sözleşmelerinin yürütüldüğü ortam) ile neredeyse %100 uyumluluk sunar. Geliştiriciler için mevcut Ethereum araçlarını kullanmayı kolaylaştırarak, mevcut akıllı sözleşmeleri kodlarını yeniden yazmadan sorunsuz bir şekilde taşıyabilirler. Ayrıca, Solidity veya Vyper gibi EVM uyumlu herhangi bir dilin kutudan çıktığı gibi Arbitrum'da çalışması, geliştirici adaptasyonunu teşvik eder. Arbitrum Nitro gibi teknoloji güncellemeleri, Ethereum'un popüler go-ethereum ("Geth") istemcisinin temel kodunu derleyerek yüksek derecede uyumluluk sağlar.
Arbitrum, 2018'de Princeton Üniversitesi'nden üç bilgisayar bilimcisi tarafından kurulan bir startup olan Offchain Labs tarafından geliştirildi. Bu kurucular Ed Felten, Steven Goldfeder ve Harry Kalodner olarak karşımıza çıkıyor. Peki, Arbitrum ne zaman çıktı? Arbitrum mainnet'i Eylül 2021'de başlatıldı.. Offchain Labs, Arbitrum One mainnet lansmanıyla birlikte Lightspeed Venture Partners liderliğindeki Seri B finansman turunda 120 milyon dolar topladıklarını duyurdu. Arbitrum AnyTrust (Arbitrum Nova) ise Temmuz 2022'de başlatıldı. Arbitrum, piyasaya sürülmesinden bu yana önemli bir ivme kazandı. Örneğin, 2023'te günlük işlem sayısında Ethereum'u geçti. Böylece Arbitrum, EVM uyumlu layer 2 çözümleri arasında önemli bir yere sahip oldu.
Arbitrum’un Tarihçesi: Önemli Dönüm Noktaları
Arbitrum'un yolculuğu, Ethereum'un ölçeklendirme sorunlarını çözme vizyonuyla başladı. Gelin, bu yolculuğun en önemli duraklarına birlikte göz atalım. Her şey, Offchain Labs adlı bir şirketin kurulmasıyla başladı. Bu şirket, Arbitrum teknolojisinin orijinal geliştiricisi oldu. Yıllar süren araştırma ve geliştirmelerin ardından, Arbitrum ilk büyük adımını attı.
2021: Arbitrum One ana ağ lansmanı
1 Eylül 2021'de Offchain Labs, merakla beklenen Arbitrum One mainnet'inin resmi olarak yayına alındığını duyurdu. Bu lansman, Arbitrum One'ı Layer 2 dünyasında önde gelen bir konuma taşıdı. Arbitrum One, Arbitrum Rollup protokolünü uygulayan ve Ethereum ana zincirine bağlanan bir Optimistic Rollup zinciridir. Bu lansman sırasında, aralarında Aave, Balancer, Curve, SushiSwap ve Uniswap gibi önde gelen DeFi protokollerinin bulunduğu 400'den fazla dApp'in Arbitrum'u kullanacağı veya kullanmayı planladığı belirtildi.
2022: Arbitrum Nova ağının tanıtımı
Ağustos 2022'de, Arbitrum Nova adı verilen yeni bir zincir duyuruldu ve mainnet lansmanı Temmuz 2022'de gerçekleşti. Arbitrum Nova, Arbitrum One'dan farklı olarak AnyTrust teknolojisini kullanır. AnyTrust, ek bir güven varsayımı (Veri Kullanılabilirliği Komitesi - DAC) getirerek maliyetleri daha da düşürmeyi hedefler. Bu, onu özellikle yüksek işlem hacmi gerektiren ve ultra düşük maliyet arayan uygulamalar için uygun hale getirir. Proje, Nova'nın öncelikli işlevinin yüksek verimli dApp'leri, özellikle oyun odaklı olanları desteklemek olduğunu belirtiyor. Arbitrum One daha saf güvenilirlik sunarken, Arbitrum Nova performans ve uygun fiyat arayan senaryolar için optimize edildi. DAC üyeleri arasında ConsenSys, QuickNode, P2P.org, Offchain Labs, Google Cloud ve OpenSea gibi kuruluşlar bulunmakta. Bu ayrım, Arbitrum One ve Nova arasındaki temel farkı oluşturuyor. Arbitrum One ile Nova arasındaki farkı aşağıdaki tabloda da görebilirsiniz:
Özellik | Arbitrum One | Arbitrum Nova |
TPS | Ethereum'dan 20 kat daha fazla | 40.000 TPS'ye kadar |
Merkeziyetsizlik | Ağı merkeziyetsizleştirme düzeyi geniş | Zincir dışı uygulamalar nedeniyle merkeziyetsizlik azalır |
Stabilcoin Desteği | Evet (20'den fazla) | Evet (yalnızca USDC, USDT ve DAI ile sınırlı) |
Uygulama Uygunluğu | EVM desteği gerektiren DeFi ve Dapp'ler | Oyun, NFT ve sosyal projelere odaklı |
İşlem Hızı | Anında işlem onayı | Anında işlem onayı (Arbitrum One'dan daha hızlı) |
Mimari | Optimistic Rollup | AnyTrust Protokolü ile Layer 2 |
EVM Desteği | Evet | Evet |
Ekosistem Gelişimi | Uygulamalar tarafından daha çok kullanılan ve görünür | Dengeli büyüme |
Mart 2023: ARB token airdrop’u ve Arbitrum DAO’nun oluşturulması
2023, Arbitrum ekosistemi için çok önemli bir dönüm noktasıydı. 23 Mart 2023'te Arbitrum, yerel token'ı ARB token nedir sorusunun cevabı olan ARB'yi piyasaya sürdü. ARB token'ı, Arbitrum protokolü için merkeziyetsiz yönetişimin başlangıcını işaret ediyordu. Belirli kriterleri karşılayan Arbitrum kullanıcıları, toplam token arzının %12.75'ini oluşturan 1.162.000.000 ARB token'ını airdrop yoluyla alma hakkı kazandı. Bu airdrop, erken benimseyenleri ve ağı destekleyenleri ödüllendirmek ve merkeziyetsizliği sağlamak amacıyla yapıldı. Airdrop dağılımını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:
Başlangıç Arzının Yüzdesi | Token Sayısı | Tahsis Edilen Yer |
%35,28 | 3,528 milyar | Arbitrum DAO hazinesi |
%26,94 | 2,694 milyar | Ekip ve Katkıda Bulunanlar + Danışmanlar |
%17,53 | 1,753 milyar | Yatırımcılar |
%11,62 | 1,162 milyar | Arbitrum platformu kullanıcıları (kullanıcı cüzdanlarına airdrop) |
%7,5 | 750 milyon | Arbitrum Vakfı |
%1,13 | 113 milyon | Arbitrum'da uygulama geliştiren DAO'lar (DAO hazinelerine airdrop) |
Airdrop, token hak talebi web sitesinde geçici yoğunluk ve yüksek ücretler gibi bazı sorunlara yol açsa da, Arbitrum'un yönetişim modelinde büyük bir değişim anlamına geliyordu. 2023’teki bu yoğun günün ardından Arbitrum, işlem hacmi açısından Ethereum’u geçmişti.
ARB airdrop'u ile birlikte, Arbitrum DAO (Merkeziyetsiz Otonom Organizasyon) kuruldu. Arbitrum DAO'nun oluşturulması, kullanıcıların ARB yönetişim tokenı aracılığıyla ağın temel kararlarını etkilemesini sağladı. DAO'nun oyları, aracı olmadan zincir üstü eylemleri doğrudan etkileme gücüne sahip oldu. ARB sahipleri, protokol değişiklikleri, teklifler ve teşvikler gibi konularda oy kullanabilirler. Ayrıca, DAO, acil durumlarda müdahale edebilecek 12 üyeli bir Güvenlik Konseyi seçer.
2024: Ekosistemde TVL’in milyarlarca doları aşması, yüzlerce dApp entegrasyonu
Arbitrum One mainnet lansmanından bu yana, Arbitrum ekosistemi meteorik bir büyüme kaydetti. Benzersiz adres sayısı parabolik olarak artarken, 400'den fazla Arbitrum dApp'i ortaya çıktı, bunların çoğu DeFi alanında yer alıyor.
Ayrıca Ethereum Layer 2 manzarasında birçok proje kullanıcılar, geliştiriciler ve TVL için rekabet ediyor. Arbitrum, Optimism gibi diğer rollup tabanlı Layer 2'lerle birlikte bu alanda başı çekiyor. Veriler, Arbitrum'un Mayıs 2025 itibarıyla TVL açısından popüler olduğunu gösteriyor. Zira DeFiLlama’ya göre şu anda Arbitrum TVL değeri 2.25 milyar dolar civarında. Optimism'in ise 408 milyon dolarlık TVL ve 117'den fazla aktif protokol ile yakın bir ikinci sırada yer aldığı belirtiliyor. Bu rekabet, Layer 2 teknolojilerinin gelişimi için itici güç sağlıyor. Arbitrum vs Optimism tartışması, genellikle kullandıkları rollup türleri (Optimistic vs Zk-Rollups) ve veri kullanılabilirliği mekanizmaları (Arbitrum One'da tam veri, Nova'da DAC) üzerinden yürür. Ancak, her iki platformun da Ethereum ölçeklendirmesinde önemli bir rol oynadığı vurgulanıyor.
Arbitrum Neden Değerli?
Peki, piyasada bu kadar çok blockchain ve Layer 2 çözümü varken, Arbitrum'u özel ve değerli kılan nedir? Neden bu kadar çok kullanıcı ve geliştirici Arbitrum'u tercih ediyor?
Yüksek hızlı işlemler
Birincisi ve en önemlisi, Arbitrum Ethereum’un güvenliğinden yararlanırken daha düşük maliyet ve yüksek işlem hızı sunar. Ethereum'un sağlam ve kanıtlanmış güvenliğinden ödün vermeden, işlemlerin çoğunu zincir dışında gerçekleştirerek Ethereum mainnet üzerindeki yükü azaltır. Bu, gas ücretlerini önemli ölçüde düşürür ve işlem throughput'unu (birim zamanda işlenen işlem sayısı) artırır. İşlemleri toplu halde (batches) ana zincire göndermek ve işlem verilerini sıkıştırılmış biçimde saklamak, maliyet tasarrufunun temelini oluşturur. Kullanıcılar, Ethereum'a kıyasla çok daha düşük ücretlerle hızlı işlem onayları deneyimler. Ayrıca Arbitrum köprüsü, varlıkları merkeziyetsiz ve güvenilir bir şekilde transfer etmeyi sağlar.
EVM uyumu
İkinci önemli nokta, Arbitrum'un EVM ile %100 uyumlu, geliştiricilerin geçişini kolaylaştırıyor. Üstelik bu, yalnızca "neredeyse" değil, bytecode seviyesinde bir uyumluluk. Bu, geliştiricilerin mevcut Ethereum akıllı sözleşmelerini ve araçlarını (Truffle, Hardhat, Remix gibi) kullanarak, yeni bir dil veya ortam öğrenme ihtiyacı olmadan dApp'lerini Arbitrum'a taşımasını son derece kolaylaştırır. Bu kusursuz entegrasyon, daha fazla projenin Arbitrum ekosistemine katılmasını teşvik eder.
ARB token kullanımı ve fiyatı
Üçüncüsü, ARB token, protokol yönetişimi ve DAO kararlarında kullanılır. Daha önce bahsettiğimiz gibi, ARB, Arbitrum'un yerel ARB token nedir sorusunun cevabı olan ERC-20 tabanlı bir tokendir. ARB sahipleri, Arbitrum DAO'su aracılığıyla projenin geleceği hakkında söz sahibi olurlar. Protokol değişiklikleri, ücret ayarlamaları ve ekosistem teşvikleri gibi önemli kararlar ARB sahiplerinin oylarıyla belirlenir. Bu merkeziyetsiz yönetişim modeli, platformun topluluk tarafından yönlendirilmesini sağlar. Ayrıca, doğrulayıcı (validator) düğümleri de ağın güvenliğini sağlamak için ARB stake edebilir ve ödül kazanabilirler. Bu, ARB coin kullanım alanları arasından sadece biri.
Bu sırada, ARB tokenın fiyatı ve birçok borsada listelenmiş olması da ağın güçlü yönlerinden biri. ARB, Mayıs 2025 itibarıyla 0.30 dolar civarında seyrediyor. Coin, en son rekorunu 12 Ocak 2024’te, 2.4 dolar ile yapmıştı. En düşük seviyesini ise 2025’in Nisan ayında gördü.
Güçlü teknik yapı
Dördüncü olarak, Arbitrum'un teknolojik altyapısı sürekli gelişmektedir. Arbitrum Nitro güncellemesi ile işlem sıkıştırma ve performans artışı sağlanmıştır. Nitro, Arbitrum One, Arbitrum Nova ve Arbitrum Sepolia gibi zincirlerin temelini oluşturan teknolojidir. Nitro, "Geth-at-the-core" mimarisiyle Ethereum uyumluluğunu derinleştirir, gelişmiş calldata sıkıştırma, yürütme ve hata ispatı için ayrı bağlamlar ve Ethereum ana zinciri gas uyumluluğu gibi önemli iyileştirmeler sunar. Nitro, yürütme için yerel kodu (hız için optimize edilmiş) ve ispatlama için WASM’ı (taşınabilirlik ve güvenlik için optimize edilmiş) ayrı ayrı derleyerek, performansı ve güvenliği artırır. Arbitrum'un AnyTrust (Nitro'nun bir varyantı) teknolojisi de DAC kullanarak maliyetleri düşürme yolunda önemli bir adım. Stylus gibi yenilikler ise Rust, C ve C++ gibi popüler dillerde verimli akıllı sözleşme oluşturmayı mümkün kılarak, geliştiricilere yeni ufuklar açar.
Devasa ekosistem
Beşinci olarak, Arbitrum canlı ve büyüyen bir ekosisteme sahip. DeFi, NFT, oyun ve sosyal dApp’ler için aktif ekosistem sunar. Arbitrum'un inovatif çerçevesi, merkeziyetsiz finans (DeFi), değiştirilemez tokenlar (NFT'ler) ve blockchain tabanlı oyunlar gibi çeşitli sektörlerde önemli bir etki yarattı. Uniswap, SushiSwap, GMX ve Aave gibi büyük DeFi platformları, Arbitrum'a entegre olarak, kullanıcılarına daha hızlı ve uygun maliyetli deneyimler sunar. NFT pazar yerleri ve oyunlar da düşük ücretler ve hızlı etkileşimler için Arbitrum'dan faydalanır. Bu entegrasyonlar, Arbitrum DeFi entegrasyonları için başarıya işaret ediyor. Ayrıca, zincirler arası (cross-chain) uygulamalar, merkeziyetsiz borsalar (DEX'ler), kurumsal çözümler ve hatta sosyal uygulamalar gibi geniş bir kullanım alanı yelpazesi Arbitrum'un potansiyelini ortaya koyar.
Timeboost da Arbitrum’a özgü, değerli bir özellik olarak karşımıza çıkıyor. Bu, Arbitrum sıralayıcısının (sequencer) işlem sipariş politikasında yapılan bir değişikliktir. Timeboost, mevcut ilk gelen ilk hizmet alır politikasına, bir işlemin öncelik ücreti ödeyebileceği bir "zaman artışı" ekler.
Özetle, Arbitrum'un değeri; Ethereum'un güvenliğini miras almasından, Layer 2 rollup teknolojisiyle getirdiği performans ve maliyet avantajlarından, geliştirici dostu EVM uyumluluğundan, ARB token aracılığıyla sağladığı merkeziyetsiz yönetişimden, Nitro ve diğer teknolojik gelişmelerinden ve canlı ekosisteminden kaynaklanıyor. Bu özellikler, Arbitrum'u Ethereum ekosisteminin geleceği için paha biçilmez bir çözüm haline getiriyor.
Arbitrum’un Kurucusu Kim?
Her başarılı projenin arkasında vizyoner bir ekip vardır ve Arbitrum da bir istisna değil. Arbitrum kim kurdu? sorusunun cevabı, aslında tek bir kişiden ziyade, Offchain Labs adı verilen bir geliştirici firmayı ve bu firmanın üç kurucusunu işaret ediyor. Arbitrum teknolojisi, Offchain Labs tarafından geliştirildi. 2018 yılında kurulan Offchain Labs, Arbitrum'un arkasındaki “beyin takımı” ve Layer 2 ölçeklendirme çözümleri üzerinde uzman. Şirket, beş yılı aşkın süredir blockchain araştırma ve geliştirmesine kendini adamış halde.
Offchain Labs'ın ve dolayısıyla Arbitrum'un kurucu ekibi üç isimden oluşur: Ed Felten, Steven Goldfeder ve Harry Kalodner. Bu üç isim de Princeton Üniversitesi'nden bilgisayar bilimcileridir. Blockchain alanında hem akademik hem de pratik derinliğe sahip kişilerdir. Ekibin öne çıkan üyelerinden biri Ed Felten: Princeton Üniversitesi'nde bilgisayar bilimleri profesörü ve eski Beyaz Saray teknoloji danışmanı. Felten'in akademik kariyeri ve teknoloji danışmanlığı rolü, ekibe önemli bir bilimsel ve stratejik bakış açısı kazandırmıştır. Kendisi aynı zamanda Offchain Labs'ın Eş Kurucusu ve Baş Bilim İnsanıdır. Optimistic Rolluplar hakkındaki iyimserliğini ve BOLD gibi protokollerin geliştirilmesindeki rolünü blog yazıları aracılığıyla paylaşmıştır.
Steven Goldfeder, Offchain Labs'ın Eş Kurucusu ve CEO'su. Princeton'dan doktorası bulunmakta. Harry Kalodner ise Eş Kurucu ve CTO (Baş Teknoloji Sorumlusu) olarak görev yapmaktadır. Bunun yanı sıra, Princeton'da doktora adayı.
Bu takım, hem akademik hem de endüstriyel düzeyde güçlü altyapıya sahiptir. Bilimsel araştırmayı pratik mühendislikle birleştirerek, Arbitrum gibi Layer 2 çözümlerinin geliştirilmesine öncülük etti. Offchain Labs, Arbitrum One, Arbitrum Orbit, Stylus ve BOLD gibi ürünleri ve teknolojileri yenilemeye ve geliştirmeye devam ediyorlar. Ayrıca, Ethereum'un lider konsensüs istemcisi Prysm'in yapımcıları olan Prysmatic Labs'ı 2022'de satın aldılar.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Son olarak, Arbitrum hakkında aklınıza takılan sorular ve cevaplarını aşağıda bulabilirsiniz:
- Arbitrum nedir ve nasıl çalışır?: Arbitrum coin nedir? Arbitrum, Ethereum’un üzerine inşa edilmiş bir Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür. İşlemleri Ethereum’a göre daha hızlı ve düşük maliyetli şekilde gerçekleştirir. İşlemler önce Arbitrum üzerinde işlenir, ardından toplu olarak Ethereum ana ağına gönderilir.
- Arbitrum ile Ethereum farkı nedir?: Ethereum Layer 1 bir blokzincirdir; Arbitrum ise onun üzerine kurulu bir Layer 2 protokolüdür. Arbitrum, Ethereum'un güvenliğini kullanırken daha düşük işlem ücretleri ve daha yüksek hız sunar.
- ARB token ne işe yarar?: ARB, Arbitrum ekosisteminin yönetişim token'ıdır. Arbitrum DAO’da oy kullanmak, protokoldeki gelişmeleri etkilemek ve bazı yönetimsel kararları almak için kullanılır.
- Arbitrum hangi dApp’lerle entegre çalışıyor?: Arbitrum; Uniswap, GMX, SushiSwap, Aave, Curve gibi birçok popüler DeFi uygulamasıyla entegre çalışır. Bu dApp’ler Arbitrum ağı üzerinde daha düşük işlem maliyetleriyle kullanılabilir.
- Arbitrum’da işlem ücretleri ne kadar?: Arbitrum’da işlem ücretleri Ethereum’a kıyasla oldukça düşüktür. Genellikle birkaç sent ile birkaç dolar arasında değişir; ağ yoğunluğu ve işlem türüne bağlıdır.
- Arbitrum DAO nasıl işler?: Arbitrum DAO, ARB token sahiplerinin oylarıyla yönlendirilen merkeziyetsiz bir yönetişim yapısıdır. Topluluk, ağ yükseltmeleri, hibe programları ve bütçe tahsisleri gibi konularda teklif sunup oylama yapabilir.
Arbitrum ve Ethereum Layer-2 teknolojileri hakkında daha fazla bilgi için JR Kripto Rehber serimizi takip etmeyi unutmayın!
